افق (فقه)افق به اطراف و کناره‌هاى آسمان می گویند و از آن در باب هاى صلاة و صوم سخن رفته است. ۱ - احکام افق۱)وقت نماز صبح، طلوع فجر صادق است و علامت آن، پراکنده شدن سفیدى صبح در پهناى افق است. ۲)ملاک غروب شرعی از نظر کسانى که آن را پنهان شدن قرص خورشید مى‌دانند، پنهان شدن خورشید در افق است به شرط آن که چیزى همچون ابر، کوه، تاریکى و مانند آن مانع دیده شدن خورشید نباشد. ۳)دیدن هلال در یکى از دو شهر هم افق، براى مردم شهر دیگر نیز کفایت مى‌کند. ۴)همچنین دیدن هلال در افق مکان‌هاى شرقى، براى مکان‌هاى غربى کفایت مى‌کند، امّا به قول مشهور، دیدن آن در افق مکان‌هاى غربى، براى مکان‌هاى شرقى کفایت نمى‌کند. ۲ - دیدگاه فقهی امام خمینیفتاوای امام خمینی درباره افق از کتاب‌های تحریرالوسیله و استفتائات در پی می‌آید. ۲.۱ - وقت نماز صبح در شب‌های مهتابیاحتیاط لازم در شب‌های مهتاب آن است که صبر کند تا سفیده صبح در افق ظاهر شود و غلبه کند بر روشنایی مهتاب، بلکه خالی از وجه نیست و این حکم در روشنی برق و شب‌های ابر نیست. و در روزه احتیاط کنند در شب‌های مهتاب، اگرچه بعید نیست که لازم نباشد امساک قبل از آنچه که ذکر شد. و ملاک در قضا شدن نماز صبح، رسیدن نور خورشید به زمین نیست، بلکه «میزان دیده‌شدن جرم آفتاب در افق نمازگزار است.» ۲.۲ - احراز وقت نماز در افق مختلفاز لحاظ اوقات شرعی، افق، «بلاد، مختلف است و در هر یک از نمازها باید دخول وقت احراز شود.» ۲.۳ - اتحاد و اختلاف افقاگر در شهر دیگری غیر از شهر خود مکلّف، اول ماه ثابت شود، اگر آن دو شهر به یکدیگر نزدیک باشند یا بداند که افق آن‌ها یکی است، کفایت می‌کند وگرنه کافی نیست. [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۳۱۴، کتاب الصوم، القول فی طریق ثبوت هلال شهر رمضان و شوال، مسالة۶.
منظور از توافق افق چیست مثلاً تا چه مقدار از زمان و‌اندازه از نظر طلوع و غروب اگر متفاوت باشد توافق است یا تخالف مثلاً در ایران از شرق تا غرب آن شاید قریب سه ربع ساعت فرق کند آیا ایران دارای یک افق است یا خیر؟ امام خمینی در پاسخ به این استفتاء می‌نویسد: «اختلاف افق و مقدار آن را باید از اهل نجوم و ریاضیون بپرسید ولی بدون اشکال نیم ساعت و زیاده اختلاف است و در موارد اختلاف اگر در شرق بلد دیده شود در غرب نیز ثابت است و اگر در غرب دیده شود در شرق ثابت نمی‌شود.» و «مجرد دوری سبب اختلاف نیست؛ اگر دو شهر قریب الافق باشند، دیدن ماه در یکی، برای دیگری کافی است وگرنه کافی نیست.» ایشان همچنین در جواب سؤال شخص دیگری که می‌پرسد: ذکر سماحتکم: «انّ ثبوت الهلال فی بلدٍ ما یکفی لثبوته فی بلدٍ مجاور فیما اذا عُلم توافق البلدین فی الافق». السؤال هو: ما هی المسافة بالفراسخ لتحدید اتّحاد الافق او عدمه؟ وهل هذه المسافة ثابتة بالنسبة للدول الواقعة علی نفس خطّ الطول او نفس خطّ العرض؟ می‌فرماید: «المراد توافق الافقین فی وقت ساعة غروب الشمس، ویتّفق فی البلدین المتقاربین فی الطول و العرض.» پس «اگر اطمینان پیدا شود به رؤیت هلال از هر طریق که باشد، نسبت به آن بلد و بلاد هم افق و بلاد غربی حجّت است.» و «ثبوت هلال در بلاد غربی نسبت به بلاد شرقی اثر ندارد.» و «میزان هم افق بودن یا نزدیک به هم افق بودن است.» از این روی مثلاً «ثبوت هلال در ایران برای افغانستان کفایت نمی‌کند.» پس «اگر ثابت شود هلال ماه رمضان یا شوال در ایران رؤیت شده، برای محیط مثل افغانستان اعتبار ندارد، مگر در مناطقی که با محل رؤیت هلال، هم افق یا متقارب در افق باشند.» به‌عبارت‌دیگر «اگر در محلی رؤیت هلال ثابت شود، نسبت به بلاد هم افق با آن محل و بلاد غربی آن نیز ثابت می‌شود و اما نسبت به بلادی که در شرق آن محل واقع باشند اثر ندارد و با تفاوت بیست دقیقه، وحدت افق حاصل نیست.» ۲.۴ - اختلاف افق حجاز و نجد با ایراناگر اول ماه ذیحجه نزد قاضی اهل تسنن ثابت شود و به آن حکم نماید و نزد ما ثابت نشود پس اگر بدون تقیه و خوفی عمل بر طبق مذهب حقّ ممکن باشد باید عمل کرد، وگرنه واجب است از آن‌ها تبعیت شود. و اگر مخالفت با واقع، آشکار نشود حج صحیح است، بلکه اگر علم به مخالفت با واقع (هم) باشد بعید نیست که صحیح باشد و مخالفت با آن‌ها جایز نیست، بلکه در صحت حج کسی که با تقیه مخالفت کرده، اشکال است. و ازآنجایی‌که افق حجاز و نجد با افق‌های ما مخصوصاً افق ایران متفاوت است، لذا علم به مخالفت واقع پیدا نمی‌شود مگر به طور ندرت. [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۶۶، کتاب الحج، القول فی الوقوف فی العرفات، مسالة۷.
۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۶۲۷. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |